أعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏

بخوان این سوره را به نام خدای رحمت­گر مهربان

آیه 1 - 11

وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ (1) وَ الْیَوْمِ الْمَوْعُودِ (2) وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ (3) قُتِلَ أَصْحابُ الْأُخْدُودِ (4) النَّارِ ذاتِ الْوَقُودِ (5) إِذْ هُمْ عَلَیْها قُعُودٌ (6) وَ هُمْ عَلى‏ ما یَفْعَلُونَ بِالْمُؤْمِنینَ شُهُودٌ (7) وَ ما نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلاَّ أَنْ یُؤْمِنُوا بِاللَّهِ الْعَزیزِ الْحَمیدِ (8) الَّذی لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اللَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ شَهیدٌ (9) إِنَّ الَّذینَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذابُ جَهَنَّمَ وَ لَهُمْ عَذابُ الْحَریقِ (10) إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ذلِکَ الْفَوْزُ الْکَبیرُ (11)

فضای خفقان حاکم است. مؤمنان سخت در رنج و فشار هستند و دائماً از طرف دشمنان دین مورد آزار و اذیت قرار می­گیرند تا از ایمان خود بازگردند. این فتنه بزرگ تا کی ادامه خواهد داشت؟ تا چه زمان مؤمنان به جرم ایمان به خدای یگانه، شکنجه می­شوند و از سوی زورگویان، به ترک ایمان مجبور می­گردند؟

سوگند به آسمانِ داراى برجها، همان برجهایی که سنگر دفع شیاطین است«1» و سوگند به روز رستاخیز، همان روزى که وعده داورى در آن داده شده است«2» و سوگند به آن که ناظر و شاهد است (پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم) و به آنچه مشاهده می­شود (آزار دیدن مؤمنان به جرم ایمان به خدا)؛ که«3» آتش­افروزان آن خندق کشته شدند؛ همانان که آن گودال را براى سوزاندن مؤمنان حفر کرده بودند«4» و در آن آتشى شعله­ور با هیزم فراوان برافروخته بودند«5» آنان به هلاکت محکوم شدند آن گاه که بر کنار خندقِ آتش نشستند«6» و آنچه را که بر سر مؤمنان مى­آوردند تماشا مى­کردند«7» و آنان را عقوبت نکردند مگر به این جرم که به خدا، آن مقتدر شکست ناپذیر و ستوده، ایمان آورده بودند؛«8» همان خدایى که فرمانروایى آسمانها و زمین از آنِ اوست؛ و خداوند بر هر چیزى ناظر است و هیچ کارى از او پنهان نمى­ماند.«9»

آری، عاقبت، آتش­افروزان گودال شکنجه و مرگ، هلاک شدند. این سرانجام کسانی است که مؤمنان را به جرم ایمانشان به خدای یگانه، مورد آزار و اذیت قرار می­دهند و راه بدفرجام اصحاب اخدود را می­پیمایند؛ زیرا سنت تبدیل­ناپذیر الهی چنین است:

به یقین، کسانى که مردان و زنان با ایمان را به فتنه درانداختند و آنان را در معرض انتخاب بین ترک ایمان یا شکنجه و عذاب قرار دادند و سپس توبه نکردند، آنان را انواع عذاب دوزخ هست و عذاب آتش خواهند داشت.«10» کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده­اند، براى آنان بوستانهایى با درختانى انبوه خواهد بود که از زیر آنها جویبارها جارى است. این است سعادت بزرگ.«11»

آیه 12 - 22

إِنَّ بَطْشَ رَبِّکَ لَشَدیدٌ (12) إِنَّهُ هُوَ یُبْدِئُ وَ یُعیدُ (13) وَ هُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ (14) ذُو الْعَرْشِ الْمَجیدُ (15) فَعَّالٌ لِما یُریدُ (16) هَلْ أَتاکَ حَدیثُ الْجُنُودِ (17) فِرْعَوْنَ وَ ثَمُودَ (18) بَلِ الَّذینَ کَفَرُوا فی‏ تَکْذیبٍ (19) وَ اللَّهُ مِنْ وَرائِهِمْ مُحیطٌ (20) بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجیدٌ (21) فی‏ لَوْحٍ مَحْفُوظٍ (22)

وحی الهی، کافران فتنه­گر را به شدت تهدید کرد، اما بنای آنان بر تکذیب قرآن است و از طریق دروغ شمردن آن، درصدد زیر سؤال بردن وعده عذاب الهی هستند. آنان می­خواهند پیامبر اکرم6 و مبلّغ پیام انذاری وحی را به موضع انفعال برانند تا فضای ستمگری علیه مؤمنان همچنان باقی بماند و راه سلب ایمان از طریق شکنجه و ارعاب مؤمنان بسته نشود. آنان می­خواهند اثر هدایتی آیات پیشین خنثی شود. خدای متعالی می­فرماید:

ای پیامبر! قطعاً گرفتنِ پروردگارت گرفتنى سخت است و تحقق عذاب کافران حتمی است«12» اوست که موجودات را پدید مى­آورد و آنها را پس از نابودى و تباهى به حالت نخستشان برمى­گرداند و بازسازى مى­کند. آیا او از عقوبت کافران ستمگر عاجز است؟!«13» و اوست که آمرزنده مؤمنان و دوستدار آنان است. آیا از حمایت مؤمنان دربرابر ظلم و تجاوز کافران، ناتوان است؟!«14» صاحب عرش و ارجمند و باعظمت است.«15» هر کارى را بخواهد، به طور کامل انجام مى­دهد.«16» جای نگرانی نسبت به وقوع عذاب ستمگران نیست. آیا داستان آن لشکریان به تو رسیده است؟«17» داستان فرعون و قوم ثمود؟ خدا آنان را نابود ساخت و پیامبرشان را یارى کرد.«18» اى پیامبر! کافران از این سخنان پند نمى­گیرند و بنای ترک فتنه­گری ندارند، بلکه کسانی که کفر ورزیدند، همچنان بر دروغ انگاشتن قرآن اصرار می­ورزند«19» و خدا از هر سو بر آنان احاطه دارد، پس نمى­توانند از حیطه قدرت او خارج شوند.«20» قرآن چنان که آنان مى­پندارند، ساخته بشر یا القاى شیاطین نیست، بلکه کتابى است خوانده شده و ارجمند و باعظمت«21» که در لوحى مصون از هر کذب و باطل قرار دارد.«22»

این آیات نورانی، ترفند کافران برای از بین بردن اثر تهدیدات سیاق پیشین را خنثی می­کند و زمینه تثبیت قلب رسول خدا6 و تشدید تهدیدات پیشین را فراهم می­سازد.

سیر هدایتی سوره

نخستین سیاق این سوره مبارک، تهدید کسانی است که مؤمنان را آزار می­دهند تا از ایمانشان دست بردارند و سیاق دوم، تبلیغات سوء این کافران علیه پیام انذاریِ سیاق پیشین را خنثی می­کند.

گفتنی است که روی دیگر سکّه مقابله با کافران فتنه­گر، حمایت از مؤمنانی است که مورد ظلم و آزار و اذیت آنان قرار می­گیرند. بنابراین سوره «بروج» در عین تهدید سخت کافران زورگو، تثبیت جایگاه انذاریِ رسول خدا6 و حمایتی بی­دریغ از مؤمنان مظلوم است.

صدق الله العلی العظیم